Szczodry Wieczór czyli Pogańskie Boże Narodzenie

Z nocy 21 na 22 grudnia obchodzimy przesilenie zimowe, zwane kiedyś Szczodry Wieczór. To najdłuższa noc roku, moment w którym pozornie wygrywa ciemność z jasnością. To moment w którym jesteśmy świadkami narodziny Młodego Boga, Słońca Niezwyciężonego, Bożica. Już za chwilę ciemność zacznie ustępować jasności, by ostatecznie ulec światłu w równonoc wiosenną.

Boże Narodzenie wywodzi się z tradycji pogańskich choć nie każdy o tym wie i nie każdy chce przyznać temu racje. Jednak jeśli spojrzeć na tradycje Słowiańszczyzny, jest wiele tekstów źródłowych i dowodów na to że wiele z tego co niesie za sobą współczesne Boże Narodzenie wywodzi się z pogańskich wierzeń.

Prawie każda religia posiada swój wymiar rytualny, który uzewnętrznia się w różnego rodzaju obchodach świątecznych, szczególnie tych dorocznych. Także chrześcijaństwo posiada swe tradycje jak dwa główne święta, Wielkanoc i Boże Narodzenie, które przypadają w okresie zmian pór roku. Rytuały te mają w większości podobieństwa i zapożyczenia z wierzeń przedchrześcijańskich, słowiańskich czy pogańskich. Nieświadomi tej wiedzy, myślą że kultywują co roku tylko chrześcijańskie święta, czerpią je jednak w znacznej części z pogańskich wierzeń.

Konstrukcja liturgicznego kalendarza katolickiego mocno przypomina gospodarczy rok dawnych ludów rolniczych, których główne święta przypadały na przełomach pór roku. Rok pogański pojmowany był jako cykl życia Boga Słońca- Swaroga, od jego narodzin do śmierci. Wraz z zimowym przesileniem, rozpoczynał się Nowy Rok, i następowały narodziny Młodego Boga „ Bożica”. U Słowian przedchrześcijańskich zimowe święta nazywały się Gody, Szczodry Gody lub Szczodry Wieczór.

Chrześcijaństwo wchodzące na ziemie europejskie, w tym na ziemie wschodu nie umiejąc poradzić sobie z pogańskimi wierzeniami, po części zaczerpnęła z nich pewne cechy i wierzenia.  Chrześcijaństwo nadało wiec swoją formę i interpretację ideową. Dlatego w bezpośrednim sąsiedztwie przesilenia przypadającego na 22 grudnia, umieszczono datę narodzin Jezusa. W państwie rzymskim dominował w tym czasie kult Słońca Niezwyciężonego, którego narodziny też przypadały na czas przesilenia zimowego.

Rytuały związane z okresem od Bożego Narodzenia do Trzech Króli też po części wiążą się z pogańskimi zabiegami rytualnymi. Wieczerza wigilijna, siano pod obrusem, wolne miejsce przy stole podczas Wigilii, Kolenda to jedne z tych wierzeń które powstały przed tradycją chrześcijańską.

Wieczerza wigilijna podchodzi pod tradycje nakazującą Słowianom, Grekom, zasiadanie do uczty  podczas której spożywano jadło, które wcześniej ofiarowano bogom. Dawniejszy kołacz zastąpiono chrześcijańskim opłatkiem. Kołacz był symbolem całorocznej pracy i nagromadzonych zbiorów, a z drugiej strony miał przynosić szczęście w przyszłości. Siano na stole nawiązuje do zabiegów mających na celu zapewnienie dostatku i płodności, podobnie jak snop żyta, który ustawiano w rogu pomieszczenia lub na progu domu.

 Siano pod obrusem było wykorzystywane do wróżenia. Wyciągano poszczególne źdźbła. Zielone źdźbło zwiastowało nowego męża czy żonę. Zwiędłe źdźbło mówiło, że z ożenkiem trzeba czekać do następnego roku. Suche źdźbło oznaczało zostanie kawalerem bądź panną.

Wolne miejsce przy stole w pogańskich wierzeniach było uznawane za wolne miejsce dla zmarłych bliskich, którzy mieli odwiedzać swoje rodziny.

Kolenda  wywodzi się od pieśni śpiewanych przy okazji składania życzeń. Był to zwyczaj dawnych Słowian czy Romów. Słowianie zwali te pieśni „ szczodruszkami”. Kolędnicy niegdyś chodzili z „ kobylnicą” co ma związki z wiarą w moc pewnych zwierząt np. jeleń, jako łączników między światem zmarłych. Chodzili także z turą, która była symbolem siły i męstwa, co nawiązuje do kultu męskiej siły i odwagi. Obnosi się i wilka lub kozła, które też są symbolami płodności. Przybierały one postać procesji kolędników, którzy w poszczególnych domostwach dawali przedstawienia taneczne.

Każde święta mają swój wielki wymiar rodzinny, zawsze bowiem skupiają one bliskich, na wspólnej uczcie. Badacze tematu są zgodni ze posiadają one dwa wymiary ten agrarny i zaduszkowy. Warto pamiętać, że nie wszystko co widzimy w chrześcijaństwie jest stworzone przez Kościół, gdyż wiele z tych tradycji przetrwało i zostało włączonych do kultury i chrześcijaństwa.